Nieuwe inzichten voor koelen bij oververhitting van honden
Juni 2025- Bij oververhitting is de beste methode om zo SNEL mogelijk je hond te koelen.
Onder dompelen in KOUD water voor gezonde, jonge honden of helemaal nat te maken in combinatie met koele luchtstroom voor oudere honden (5,6).
Koel je hond EERST, voordat je naar de dierenarts gaat.
De informatie is inmiddels niet nieuw meer, maar toch zie ik elk jaar rond warme dagen verouderde informatie voorbijkomen, die de kansen op herstel verminderen of zelfs in gevaar brengen. Helaas zijn er nog veel artikelen (sommige ook geschreven door dierenartsen) die niet meer up to date zijn. In dit artikel kun je de meest recente wetenschappelijk ondersteunde informatie vinden.
Wanneer spreek je van oververhitting?
Er is sprake van oververhitting als de lichaamstemperatuur stijgt boven het punt dat de hond zijn eigen temperatuurregeling niet meer effectief naar beneden kan brengen naar een stabiel niveau (6).
Oververhitting kan leiden tot een hitteberoerte. In de humane geneeskunde is er sprake van verschillende benamingen voor de ernst van de situatie. In volgorde van minder tot ernstig; hitte stress, hitte uitputting en hitteberoerte. Bij honden wordt er in de wetenschappelijke teksten gesproken van meer algemene termen zoals oververhitting, “hitte-gerelateerde-ziekten” (HRI) en soms hitteberoerte.
Belangrijkste: wat moet je WEL DOEN bij oververhitting van je hond?
- Het allerbelangrijkste is dat
de lichaamstemperatuur zo SNEL mogelijk naar beneden wordt gebracht,
het is de tijdsduur in die te hoge temperatuur die het meest levensbedreigend is. - Koel eerst, daarna pas transport naar de dierenarts.
Tips:
- Breng je hond naar de schaduw, koel je hond in de schaduw.
- Gebruik KOUD water en dompel je hond onder (niet zijn kop natuurlijk)
- Maak je hond HELEMAAL, OVERAL nat (ook op zijn rug!) — combineer met luchtcirculatie zoals een ventilator voor snellere koeling.
- Gebruik wat voor handen is, alles wat kouder is dan de hond is beter dan niets!
- Nogmaals; koel het hele lichaam
- Als het mogelijk is temperatuur je hond. Rond de 40 graden wordt gezien als veilige temperatuur voor transport naar je dierenarts. Alternatief; de tekenen van oververhitting nemen af.
Dit zijn de EERSTE tekenen van oververhitting (gradatie mild)
- Ongecontroleerd hijgen
- Een slappe losse tong (spiertonus minder in de tong)
- Vertraagde reactie of niet reageren op cues
- Zoeken naar schaduw
- Verlies van coördinatie, struikelen, zwalken
Als je ingrijpt bij deze eerste tekenen van hitteberoerte, met snel, KOUD koelen heeft je hond een goede kans om te herstellen (4).
Nogmaals: eerst koelen, dan naar de dierenarts.
De 10 minuten die jij naar de dierenarts rijdt als je niet eerst koelt, is 10 minuten langer op een te hete temperatuur. Zodra je naar de dierenarts rijdt probeer zoveel mogelijk (koude) luchtstroom te creëren (in combinatie met een natte vacht).
Gradaties in oververhitting volgens VetCompass Clinical Grading Tool (4)
(4) De Japanse Associatie voor Acute Medicine Heat-Related Illness Classification (JAAMHC) is een alternatief voor het diagnosticeren van mensen met oververhittingsverschijnselen. De gradaties beschrijven de symptomen, dit geeft een betere indicatie dan de temperatuur die ontzettend fluctueert.
De Vetcompass clinical grading tool voor HRI doet ditzelfde voor honden.
Matig (hitte uitputting)
- Geen reactie op koelen
- Veel kwijlen
- Diarree (zonder bloed)
- Overgeven (zonder bloed)
- Een enkele aanval (seizure)
- Instorten, met herstel
! In dit stadium heeft je hond direct veterinaire zorg nodig om te voorkomen dat het erger wordt!
Maar nog steeds geldt, eerst koelen, dan transport.
94,5 % van de honden uit de studie overleefden.
Ernstig (hitteberoerte)
- Meerdere aanvallen (seizures)
- Diarree met bloed
- Overgeven met bloed
- Bewusteloos
- Verlies van coördinatie en verwarring
- Lever en nierfalen
! Een hond in dit stadium heeft tot 37x zoveel kans om te overlijden.
Minder dan de helft (43,2%) uit de studie overleefden.
Lichaamstemperatuur
De lichaamstemperatuur van je hond is niet per se de beste indicator, omdat sommige sporthonden een hogere tolerantie hebben dan een minder fitte hond, die op diezelfde temperatuur het loodje legt, blijkt uit onderzoek (2).
In een studie met honden waarin een hitteberoerte experimenteel werd veroorzaakt, werd 43°C genoemd als de kritieke grens die in klinische, hematologische, biochemische en pathologische veranderingen resulteerde. De tijdsduur dat de hond deze hete temperatuur had was een accurate voorspeller van overlijdensrisico (4).
Alhoewel een lichaamstemperatuur tussen de 41 en 43°C wordt geassocieerd met een significant groter risico op overlijden in vergelijking met honden met een lagere lichaamstemperatuur, is het DE TIJDSDUUR van een verhoogde temperatuur die klinische waarde heeft voor het risico op sterven. (Hoe lang had de hond een te hoge temperatuur?) Een enkel moment van een te hoge temperatuur is een slechte graadmeter, tenzij de temperatuur boven de 45 °C is (4).
De normale bandbreedte voor de lichaamstemperatuur van gezonde honden is momenteel gedefinieerd als tussen
36.6–38.8 ◦C (Hall and Carter, 2017)
Doe wat je kan!
Alles wat helpt met koelen is beter dan niets. Gebruik wat voor handen is; koud water, lauw water, limonade, natte handdoeken, de koude sloot, je koelbox met ijsklonten.
Je hond zijn lichaam is al in shock door de TE HETE TEMPERATUUR, niet door te snel of te koud koelen.
Welke honden lopen het grootste risico?
Jonge, actieve mannen hebben specifiek een groter risico op HRI (hitte gerelateerde blessures), dit blijkt ook waar te zijn voor jonge actieve reuen. Net als oudere honden (en mensen) een groter risico hebben, vaak vanwege onderliggende medische aandoeningen. (4)
Bij oudere honden, of honden met een medisch risico zijn de adviezen nog tegenstrijdig. Daar is de voorkeur voor vacht helemaal natmaken (niet onderdompelen, wel hele vacht nat) in combinatie met luchtcirculatie. (5)
Hoe koelen honden? De feiten!
- Convectie (de hond kan warmte kwijt aan de luchtstroom of water als de temperatuur lager is),
- Geleiding (door bijvoorbeeld op een koeler oppervlak te liggen/ in de schaduw te gaan liggen),
- Verdamping (doordat de ingeademde lucht wordt bevochtigd in de luchtpijp en dan weer uitgeblazen/ verdamping van kwijl op de tong)
- Uitstralen (infrarode straling, zonder direct contact. de warmte die je afgeeft, ook met vacht aan de koelere omgeving)
Wat koelt het snelst?
Uit een oude studie, uit 1980 al, blijkt al dat koelen het snelt gaat in zo koud mogelijk water. In deze (niet zo ethische studie) bleek dat comateuze honden met HRI het snelst koelen in water van 1-3˚C, maar dat het koeler langzamer ging dan honden bij bewustzijn. De reden hiervoor is dat comateuze honden niet meer kunnen hijgen, en dat hijgen cruciaal is voor koelen in oververhitte honden. (7)
In een andere studie uit 2019 liepen 9 sporthonden in fysieke topconditie, 15 minuten lang 10 km/u op een loopband in een afgesloten kamer op 30°C, 3 maal over een periode van 3 dagen. Na de fysieke inspanning werden 3 methoden gebuikt om te koelen: natuurlijk (niets doen), liggend op een koude mat van 4°C en gedeeltelijk ondergedompeld in een badje water van 30°C water voor 5 minuten.
De tijdsduur in hittestress was korter bij onderdompelen, dan de 2 andere methodes.
De gemiddelde tijd om de gastro-intestestinale temperatuur naar een temperatuur van 39°C te laten zakken, was 16 minuten voor onderdompelen, 36 minuten (meer dan 2x zo lang!!!!) voor een koelmat en 48 minuten voor rustig koelen op natuurlijke wijze. (1)
Als we weten dat de kortste TIJDSDUUR van een te hete temperatuur (>41°C ) de sleutel is tot goed herstel, dan is het overduidelijk wat het snelst koelt. ZELFS met lauw water.
In een studie uit 2023 naar oververhitting van werkhonden in training, werden 2 makkelijk uitvoerbare koelmethodes getest: gedeeltelijk onderdompelen en voetzolen koelen met isopropyl alcohol. Alhoewel beide methodes effectiever zijn, dan niet ingrijpen bij oververhitting, is het onderdompelen het snelst en zorgde voor een koudere temperatuur dan met isopropyl alcohol. Een ander nadeel van de voetzolen koelen met isopropyl alcohol is dat het de hartslag aanzienlijk verhoogde, mogelijk door de geur of irritatie op huidaanraking. Daarom heeft onderdompelen de voorkeur. (2)
Wat zegt de wetenschap? Fabels & feiten
Fabel: Langzaam koelen anders raakt je hond in shock = niet waar!
Van alle fabels is deze de gevaarlijkste. Alle hieronder genoemde bronnen melden dat SNEL en voldoende koud koelen bepaald hoe groot de kans op herstel is.
Je hond raakt niet in shock van kou of te snel koelen, maar de te grote hitte verstoord allerlei processen; hoe langer je over koelen doet, hoe slechter de kansen zijn.
Fabel: Koud water is gevaarlijk.
Niet waar!
Koelen met koud water is NIET gevaarlijk. Koud water tussen 0.1- –15.0 °C koelt honden effectief (5).
Onderdompeling in koud(er) water zorgt voor een geleidelijke koeling tussen de hond zijn huid en het koelere water, doordat de hitte wordt overgedragen naar het omliggende water, waardoor de hond koelt (2)
Er zijn enorm veel studies gedaan in mensen en bij paarden over “de beste temperatuur” om te koelen. Uit al die studies komt dat de beste manier is om zo snel mogelijk te koelen, en hoe kouder het water, hoe sneller dat effect is bereikt. (5)
Koud water tussen de 1.7 en 15.0 °C wordt voor menselijke atleten aanbevolen als meest effectief. Direct koelen met koud water (emmers of sprayen) wordt als meest effectieve methode aanbevolen bij sportpaarden, waarbij het zelfs wordt voorgeschreven in de evenementregels van de FEI (Fédération Équestre Internationale).
In een studie verschenen in Exercise and Sport Science Reviews, wordt zelfs bot gesteld “het is vrij moeilijk, al dan niet onmogelijk, om een gezonde atleet te vermoorden die een hitteberoerte heeft door snel te koelen met koud/ijswater, mits het binnen enkele minuten na instorten gebeurt”. (9) Elke vertraging in het proces van snel koelen, door laat te beginnen of met minder effectieve middelen vergroot de kans op overlijden meer.
Koud water kan de bloedvaten aan het oppervlak iets doen samentrekken (vasoconstrictie), maar niet zoveel dat dit het koelen vermindert of negatieven medische bijwerkingen heeft!
De mythe dat het bloed stolt, komt niet door koud water, maar is een kenmerk van een hitteberoerte waarbij er door de te hoge temperatuur stolling in de bloedvaten wordt geactiveerd. Koelen vertraagt dit stollingsproces maar is alleen niet voldoende, omdat als er sprake is van stollingsproblemen er vaak ook problemen zijn met fibrine processen. […] Herstellen van een normale lichaamstemperatuur is de sleutel tot “normaal werkend bloed”. (10)
Fabel; je moet koelen met handdoeken en daartegenover je moet niet koelen met handdoeken!
Wat is waar?
Doet wat je kan!
Koelen met wat je hebt is nog steeds beter dan niets.
Als je de handdoek op je hond laat liggen, ontneem je de luchtcirculatie. Luchtcirculatie helpt juist met sneller koelen, dus liever niet. Als je de handdoek op de hond laat liggen, kan dit een beetje werken als een wetsuit. (Warmte vasthouden tussen de handdoek en de natte vacht.)
Doen: maak de handdoeken nat, doorweek de vacht van je hond, maak ze weer nat, wring ze uit over je hond.
De beste methode is nog steeds onderdompelen!
🖊️DELEN?
Dit artikel is geschreven door Naomi den Hartog, Certified Canine Fitness Master Trainer (CCFT-UK), AALO Fitness Master Trainer (voor mensen) en gepassioneerd agility- instructeur.
Ik schreef dit artikel omdat mijn dagelijks werk sporten (agility) met honden is en kennis over preventie van oververhitting essentieel is. Ik heb dit artikel met zorgvuldigheid geschreven, maar mocht je een onjuistheid tegenkomen, hoor ik dat graag.
Spreekt dit artikel je aan en wil je deze graag in een clubblad of magazine plaatsen?
Mail mij dan via info@naomidenhartog.nl en ik geef je groen licht om het met bronvermelding te publiceren.
Bronnen Heat injury studies
1. Comparison of Postexercise Cooling Methods in Working Dogs
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30859528/
2. a randomized crossover study comparing cooling methods for exercise induced hyperthermia and working dogs
https://www.mdpi.com/2076-2615/13/23/3673...
3. Ice-Water Immersion and Cold-Water Immersion Provide Similar Cooling Rates in Runners With Exercise-Induced Hyperthermia
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC164337/
4. Proposing the VetCompass clinical grading tool for heat-related illness in dogs
http://www.nature.com/articles/s41598-021-86235-w
5. Post-exercise management of exertional hyperthermia in dogs participating in dog sport (canicross) events in the UK https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38518416/
6. “Cooling Methods Used to Manage Heat-Related Illness in Dogs Presented to Primary Care Veterinary Practices during 2016–2018 in the UK”
https://www.mdpi.com/2306-7381/10/7/465
7. Tapwater cooling (1980)
8. Ice-Water Immersion and Cold-Water Immersion Provide Similar Cooling Rates in Runners With Exercise-Induced Hyperthermia
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC164337/
9. Cold Water Immersion- The Gold Standard for Exertional Heatstroke Treatment
10. Hemostasis and Thrombosis in Extreme Temperatures (Hypo- and Hyperthermia)
https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0038-1648231#:~:text=Hyperthermia%20will%20lead%20to%20a%20prothrombotic%20state,thrombotic%20obstruction%20and%20an%20increased%20bleeding%20tendency
